
Artigu 24 DL. No. 14/2018 define MSSI hanesan departamentu governu nian ida ne’ebe responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba politika iha area seguransa sosial, asistensia sosial, no reintegrasaun komunitaria inklui define Komisaun Direitu Labarik, Komisaun Nasional Prevensaun no Kombate HIV/SIDA, Centro Nacional Reabilitasaun Nasional (CNR) ho Instiitutu Nasional de Segurança Social (INSS) hanesan instituisaun sira ne’ebe tutela ba MSSI ho idaidak nia estrutura rasik.
MSSI kontinua halo esforsu hodi atinje objetivu Planu Estratejiku Dezenvolvimentu (PED) 2011 – 2030 espesialmente hare ba Kapital Sosial: Inkluzaun Sosial, Faze 3: halakon kiak, nomos komitmentu ba Objetivu Dezenvolvimentu Sustentavel (ODS), liu-liu diretamente ba ODS 1: halakon kiak, ODS 2: halakon hamlaha, ODS 8: traballu dignu no kresimentu ekonomiku, ODS 10: hamenus dezigualidade, nomos kontribui indiretamente ba ODS 3: Saude, ODS 4: Edukasaun, no ODS 5: Igualdade jeneru. Nune’e PED no ODS sai orientador ba preparasaun Planu Asaun Anual 2021.
JORNADA MSSI
Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun (MSSI), nu’udar Departamentu governu nian ne’ebé responsável ba implementasaun, koordenasaun no avaliasaun polítika ne’ebé defini no aprova husi Konsellu Ministrus ba áreas Seguransa Sosiál, Asisténsia Sosiál no Reinsersaun Komunitaria, tuir definisaun artigu 2, husi Diploma Ministeriál Nú. 62/2024, Estrutura Orgániku-Funsionál MSSI.
Ministériu ida-ne’e, la’ós Ministériu ida ba dahuluk ne’ebé hala’o knaar iha área sosiál nian, maibé hahú kedas iha tempu Governu UNTAET (United Nations Transitional Administration in East Timor), ne’ebé lidera husi matebian Dr. Sérgio Vieira de Mello hanesan Administradór Governu Tranzisaun iha tinan 2000.
Iha tinan hanesan, hahú estabelese Primeiru Governu Tranzisionál, iha-ne’ebé Sérgio Vieira de Mello rasik maka nomeia Sra. Sandra Sisnoth husi Australia, hodi lidera enkontru boot ida, ne’ebé ko’alia kona-ba asuntus sosiais, ho objetivu atu fó asisténsia ba Ferik-Katuas, Defisientes, Labarik sira ne’ebé separa-an husi inan-aman, no mós eto sira ne’ebé sai vítima, ne’ebé tenki hetan protesaun sosiál.
Husi ne’e maka servisu sira liga ba asuntus sosiais komesa la’o kobre teritóriu nasionál Timor-Leste, no hala’o husi Gabinete ida-ne’ebé abreviadamente hanaran Gabinete ba Asuntus Sosiais (Cabinet of Social Affairs), ho nia Ofisiál Gabinete mak Reverendisimu Padre Filomeno Jacob Abel, SJ., ho ninia Diretor Jerál ba Asuntus Operasionais maka Sra. Cecilia Adorna, ne’ebé lidera servisu iha área ne’e to’o tinan 2002.
Área espesífiku ne’ebé sai hanesan programa prioridade ba gabinete ida-ne’e maka:
Atu asegura memoria institusionál ida-ne’e, maka tuir mai jornada konfigurasaun estrura MSSI nian husi I Governu to’o IX GOVERNU KONSTITUSIONÁL, ne’ebé Diresaun Nasionál Protokolu, Komunikasaun no Relasaun Públika prepara, nu’udar meius ida hodi prezerva istória governasaun ba governasaun sira tuir mai iha MSSI atu hatene hodi relembra.
Hafoin eleisaun jerál primeiru ne’ebé vense husi partidu Fretilin, Dr. Marí Alkatiri iha tempu ne’ebá asumi pasta nu’udar Xefe do Governu, toma pozisaun hodi nomeia hikas fali Asuntus Sosiais ba Sr. Arsénio Paixão Bano, ho pasta nu’udar Sekretáriu Estadu Traballu no Solidariedade (SETS), husi tinan 2002 to’o 2004.
Fazeadamente depoizde fulan Jullu 2005, SETS
kontinua transforma aan sai Ministériu ida, ho naran Ministériu Traballu no Reinsersaun Comunitária (MTRC), ne’ebé lidera nafatin husi Sr. Arsénio Paixão Bano. Mudansa ba
transformasaun ne’e bazeia ba Dekretu-Lei númeru 2/2005, kona-ba Remodelasaun Estrutura Orgánika.
Orgánika ida-ne’e, fó kompotensia ba MTRC hodi estabelese mós Sekretáriu Estadu titulár ida, ne’ebé hanaran Sekretáriu Estadu Asuntus Veteranus no Antigus Kombatentes, ho nia Sekretáriu Estadu mak Sr. David Dias Ximenes “Mandati”.
Iha mós Diresaun sira iha MTRC mak hanesan:
Soares
Bonifacio Ferreira Magno
Iha IV Governu Konstitusionál, governu nafatin fó importánsia ba MTRC liuhusi fortifika servisus iha áreas sosiais nian, ne’ebé dekreta tuir Dekretu-Lei númeru 7/2007, loron 5 Setembru, kona-ba Orgánika IV Governu Konstitusionál, no mós Dekretu-Lei númeru 10/2008, loron 30 Abril, kona-ba Lei Orgánika hodi estabelese Ministériu Solidariedade Sosiál (MSS), hanesan órgaun Sentrál iha IV Governu Konstituionál, ne’ebé lidera husi:
☻ Ministra, Sra. Maria Domingas Fernandes Alves;
☻ Sekretáriu Estadu Asisténsia Sosiál no Dezastres Naturais, Dr. Jacinto Rigoberto Gomes de Deus;
☻ Sekretáriu Estadu Asuntus Antigus Kombatentes Libertasaun Nasionál, Sr. Mário Nicolau dos Reis;
☻ Sekretáriu Estadu Seguransa Sosiál, Sr. Vitor da Costa.
Iha mandatu ida-ne’e, haktuir ba Dekretu-Lei númeru 10/2008, Orgániku MSS, defini administrativamente administrasaun direta.
Administrasaun Direta tuir definisaun artigu 5 mak:
Konsellu Konsultivu Delegasaun Teritoriais
Hafoin iha V Governu Konstitusionál, liuhusi Dekretu Lei númeru 47/2012, 5 Dezembru, aprova Lei Orgánika foun MSS, hodi nafatin sai nu’udar órgaun sentrál Governu nian ne’ebé responsabiliza ba konsepsaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba polítika ne’ebé define no aprova husi Konsellu Ministrus iha área Seguransa Sosiál, Asisténsia Sosiál, Dezastre Naturál no Reinsersaun Komunitária.
Hafoin iha mandatu foun ne’ebé lidera husi Ministra Dra. Isabel Amaral Guterres hamutuk ho nia Vise-Ministru Sr. Jacinto Rigoberto Gomes de Deus, no mós Sekretáriu Estadu na’in rua mak hanesan: Sekretáriu Estadu Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál, lidera husi Sr. Julio Sarmento da Costa ‘Meta Malik’, no Sekretáriu Estadu Seguransa Sosiál, lideradu husi Sr. Victor da Costa.
Iha governasaun ida-ne’e mak prosesu reintegrasaun IDP’s akontese progresivamente.
Iha mandatu ida-ne’e, haktuir ba Dekretu Lei númeru 47/2012, Orgániku MSS, defini administrativamente administrasaun direta no indireta.
Administrasaun Direta inklui:
Hafoin liu tiha tinan rua ho balun, akontese tan mudansa ba estrutura Governu nian hodi hamosu VI Governu Konstitusionál, ne’ebé lidera husi Primeiru-Ministru Dr. Rui Maria de Araujo. Mudansa refere hala’o mós iha MSS, liuhusi Dekretu-Lei Nú. 33/2015, 26 de Agostu, kona-ba Estatutu Orgániku Ministériu Solidariedade Sosiál, ne’ebé estrutura MSS kontinua lidera husi Ministra Sra. Isabel Amaral Guterres ho ninia Vise-Ministru maka Sr. Miguel Marques Gonçalves “Manetelu”.
Iha parte Administrasaun Direta no Indireta, MSS estabelese mós Diresaun Jerál 2 mak hanesan:
Hafoin iha mandatu governu foun ba da-VII, Xefe de Guvernu iha tempu ne’ebé maka Dr. Marí Bin Amude Alkatiri. Iha governasaun ba da-VII ne’e, la iha Mudansa ba Estatutu Orgániku Ministériu Solidariedade Sosiál, maibé pasta Ministra MSS nian lideradu husi Sra. Florentina da Conceição Pereira Martins Smith ho Sekretáriu Estadu ba Asuntu Kombatentes Libertasaun Nasionál mak Sr. Andre da Costa Belo “L4”.
Maibé ezisténsia VII Governu Konstitusionál ninia mandatu la to’o rohan, tanba iha Mudansa politika ne’ebé akontese iha Timor-Leste, ikus mai hamosu VIII Governu Konstitusionál, ne’ebé lidera husi Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, ne’ebé prejudika mós mudansa iha MSS, prinsipalmente liga ho transformasaun MSS ba Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun (MSSI), liuhusi Dekretu Lei Nú. 14/2018 husi 17 Agostu, Estrutura Orgánika VIII Governu, ho Dekretu Lei Nú. 9/2019 husi 15 Maiu.
Iha VIII Governu Konstitusionál ne’e, Sra. Armanda Berta dos Santos mak asumi pasta nu’udar Ministra ho nia Vise-Ministra maka Sra. Signi Candrawati Verdial.
Administrasaun Direta inklui:
Administrasaun Indireta inklui:
Ikus mai, instituisoens hirak ne’e sai ona hanesan Instituisoens autónomus ne’ebé nafatin tutela ba MSSI, maibé finansialmente no administrativamente jere direta husi Instituisoens refere.
Instituisoens ne’ebé sai ona Instituisoens Públiku mak hanesan:
Hafoin iha fulan Jullu 2023 bainhira partidu mais votadu CNRT ho nia koligasaun PD forma IX Governu Konstitusionál, Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão nomeia kedas Sra. Verónica das Dores nu’udar Ministra MSSI ho nia Vise-Ministra mak Sra. Céu Brites.
Iha mandatu IX Governu Konstitusionál mak Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, ho lideransa Eselénsia Ministra, Verónica das Dores ho nia Vise-Ministra, Céu Brites, fó prioridade liu ba Asisténsia ba Sidadauns ne’ebé Kiak no Vulneráveis liu hanesan:
IX Governu liuhusi MSSI fó prioridade ba kamada populasaun ida-ne’e, no mós dezenvolve polítikas no kria estratéjias ne’ebé bele reduz dependénsia ba apoiu husi Estadu. Iha ne’e inklui mós:
Iha mandatu ida-ne’e, haktuir ba Diploma Ministeriál Nú. 62/2024 de 4 de Outubru, Estrutura Orgániku Funsionál MSSI, defini administrativamente administrasaun direta no indireta.
Administrasaun Direta inklui:
Enkuantu Administrasaun Indireta inklui:
Tutela diretamente ba Vise-Primeiru Ministru, Ministru Koordenadór Asuntu Sosiais no Ministru Dezenvolvimentu Rural no Abitasaun Komunitária, Eng. Mariano Assanami Sabino.
Mudansa sira jenuinu iha governasaun ida-ne’e mak:
Antes ne’e, labarik estudante husi família kbiit-laek, liu selesaun ho oan na’in ida, iha Primeiru Siklu to’o Terseiru Siklu simu US$5 kada fulan. Enkuantu labarik estudante husi família kbiit-laek, liu selesaun ho oan na’in rua simu US$10, no labarik estudante husi família kbiit-laek, liu selesaun ho oan na’in tolu simu US$15.
Forma no montante apoiu
Enkuantu apoiu finanseiru Estadu bele fó ba indivíduu no uma-kain sira, apoiu finanseiru dala ida de’it, ho montante variável to’o limite másimu US$2.000 (dolar amerikanu rihun rua).










